بسم الله الرحمن الرحیم

نام کتاب: حافظه و فراموش؛ نظریه‌ها، راهبردها، و کاربردها

تاریخ انتشار: 2023 م – 1444 ه ق

نام نویسنده: یاسین الحموی

معرفی:

ما امروز در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که به ندرت کسی پیدا می‌شود که پاسخ مسئله‌ای را - حتی اگر به خودش مربوط باشد- بدون یاری‌گرفتن از امکاناتی که تکنولوژی در اختیار ما گذاشته است به شما پاسخ دهد. امروز به‌ندرت کسی را پیدا می‌کنید که شمارۀ تلفن خود یا شمارۀ تلفن نزدیکانش یا تاریخ تولدش را حفظ باشد؛ و چه بسا زمانی را شاهد باشید که شخص برای اینکه اسم خودش یا اسم پدر یا مادرش یا فرزندانش را به شما بگوید باید از ابزار یا امکاناتی استفاده کند، و حاصل‌شدن چنین وضعیتی آن هم در زمانه‌ای که انسان تا سر حد ذوب‌شدن در ابزار و امکانات فرو رفته و آن را به‌عنوان حافظه‌ای که هرگز به او خیانت نمی‌کند پذیرفته است چندان بعید نیست؛ زیرا شاید حافظۀ بشری‌اش در دشوارترین موقعیت‌هایی که او به حافظه نیاز داشته است بسیار به او خیانت کرده باشد!

ولی قشری هم هستند که خود را به نوعی قربانی این تکنولوژی توصیف می‌کنند؛ و این جماعت، دانش‌آموزانی هستند که سر جلسه امتحان مدرسه یا دانشگاه حاضر می‌شوند. این‌ها در چهارچوب حالت طبیعی سنتی برای سیستم امتحان، نمی‌توانند از این حافظه‌های خارجی استفاده کنند، و همواره باید -بعد از خداوند سبحان- به حافظۀ خود تکیه داشته باشند تا آن‌ها را در بازیابی آنچه قبلاً به خاطر سپرده‌اند و یاد گرفته‌اند یاری دهد.

بنابراین شما ملاحظه می‌کنید این قشر از جامعه بیش از دیگران از طریق موتور جستجو (Google) در سایت‌های اینترنتی به‌دنبال روش‌ها و تغذیه‌هایی می‌گردند که به آن‌ها برای تقویت حافظه‌شان کمک کند. برخی از آن‌ها را می‌بینی که در درخواست از روان‌پزشک یا متصدی داروخانه برای اینکه دارو یا ترکیبی از گیاهان طبیعی برای تقویت حافظه به آن‌ها ارائه دهد تردید نمی‌کنند؛ و عده‌ای دیگر از افراد دین‌مدار را می‌بینی که بر درِ کتاب‌های آسمانی و رجال دینی می کوبند تا دربارۀ راه‌هایی که انبیا و اوصیا برای تقویت حافظه ارائه کرده‌اند از آن‌ها بپرسند؛ و به‌رغم تمامی این‌ها می‌بینیم دانش‌آموزان و دانشجویان، پیوسته چنین پرسشی را مطرح می‌کنند: چگونه حالت فراموشی را که در امتحان با آن مواجه می‌شویم به چالش بکشیم، و حافظۀ خودمان را بیشتر تقویت کنیم؟ و فقط دانش‌آموزان نیستند که چنین وضعیتی دارند؛ بلکه بسیاری از مردم از گروه‌های سنی مختلف دربارۀ روش‌هایی برای تقویت حافظۀ خود و توانایی‌شان برای به‌خاطرسپردن و یادآوری، سؤال می‌پرسند.

این کتابچه در پاسخ به درخواست برخی برادران و دوستان بنده نوشته شد. آن‌ها - با توجه به تخصص بنده در زمینه علوم روان‌شناسی تربیتی- از این حقیر دربارۀ روش‌هایی که علم روان‌شناسی برای بهبود عملکرد حفظ و یادآوری و بازیابی اطلاعات ارائه کرده است پرسیدند، و بنده - با حول و قوۀ الهی- تجربیات شخصی خودم را -که از طریق مطالعۀ یادگیری آموزشی و پژوهش‌های مستمر تا به امروز حاصل شده است- برایشان به رشتۀ تحریر آوردم؛ این از یک سو؛ و از سوی دیگر به جدیدترین نتایجی که تا امروز تحقیقات و مطالعات مرتبط به آن‌ها رسیده است نیز تکیه کردم.

به‌علاوه این کتابچه در رابطه با برخی از قضایای مربوط به حافظه و محل ذخیره‌سازی‌شان تصویر جدیدی به شما ارائه می‌دهد که شاید تا پیش از آن به گوشمان نخورده باشند؛ زیرا این کتابچه پاسخ‌های مختصری مبتنی بر پژوهش در رابطه با این قضایا که در پرسش‌های زیر آمده است به شما تقدیم خواهد داد:

۱- آیا مغز ما مسئول حافظه و یادآوری‌هاست؟ یا دستگاه دیگری نیز دست‌اندرکار است؟

۲-  آیا محرک‌های محیطی بیرونی، تنها منبع برای داده‌هایی هستند که حافظه دریافتشان می‌کند؟

۳-  توضیح درست و حقیقی پدیدۀ «آشنا‌پنداری: دژاوو (1)» چیست؟

و پرسش‌های دیگری که در این کتابچۀ تحقیقاتی ملاحظه خواهید کرد؛ تحقیقاتی که بر ادبیات و منابع متعدد علمی جدید در زمینۀ روان‌شناسی شناختی و علوم اعصاب، و نیز بر آنچه سید احمدالحسن از تصورات نوین برای عملکرد حافظه و ماهیت فراموشی آورده مستند است.

بنده در این کتابچۀ پژوهشی تلاش کرده‌ام در مفاهیم تخصصی مربوط به حافظه چندان عمیق نشوم، و فقط به ذکر مفاهیم و تعریف‌های عمومی -که برای خواننده به سادگی قابل درک باشد- بسنده کردم؛ زیرا از یک سو «هدف» دستیابی به تکنیک‌ها و راهبردهای سودمندی است که به هرکسی که به دنبال ابزارهایی برای تقویت حافظه‌اش است کمک خواهد کرد؛ و از سوی دیگر هدف از انتقال اطلاعات جدیدی که برای نخستین بار در بحث تخصصی مربوط به حافظه و فراموشی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت نیز برآورده خواهد شد.

بنده انتظار دارم -ان‌شاءالله- از طریق مطالعۀ این کتابچه بسیاری از رفتارها و عادت‌های نادرست روزانه و مطالعاتی شما تغییر کند تا بهترین نتایج در روش آموزش و یادگیری و توانایی به‌خاطرسپردن و یادآوری و ذخیره‌کردن و بازیابی داده‌ها در اختیار شما قرار بگیرد، و در نتیجه شما به حافظه‌ای دست یابی که با گذر زمان زایل نشود و بهترین یار و یاور و جایگزینی برای حافظۀ گوشی یا کامپیوتر شما باشد؛ یا با مطالعۀ این کتاب برای شما تفکری نوین دربارۀ ماهیت عملکرد حافظۀ نفسانی (روانی) و توضیح بسیاری از قضایایی که برایتان سؤال‌برانگیز شده و برای شما پیش آمده است شکل بگیرد؛ مثل تلاش و کوشش شما برای به‌یادآوردن کلمه‌ای که بر سر زبان شماست، یا حس تحیر و سرگردانی هنگامی که احساس می‌کنی چیزی پیش‌تر برای شما اتفاق افتاده است.

نوشتاری سودمند، آرامش‌بخش و مفید؛ و امیدوارم این کتاب تحقیقاتی را سرِ فرصت و در کمال آرامش مطالعه کنید.

کلمات کلیدی: حافظه، فراموشی، تقویت ذهن، روان شناسی شناختی، راهبردهای یادگیری، DjVu، دژاوو، آشناپنداری

منابع:

۱ - دژاوو (DjVu) یا «آشناپنداری» حالتی از ذهن است که در آن فرد پس از دیدن صحنه‌ای احساس می‌کند آن صحنه را قبلاً دیده است. (مترجم)