جوانان احمد الحسن
وصی و فرستاده امام مهدی علیه السلامجوانان احمد الحسن
إصدارات أنصار الإمام المهدي (ع)
انتشارات انصار امام مهدی (ع)
شرائع الإسلام
(الجزء الثاني)
شرایع اسلام
(جلد دوم)
العبادات(عبادات)
سید احمد الحسن
تحقيق اللجنة العلمية لأنصار الإمام المهدي(ع)
گردآوری و تنظیم: هیأت علمی انصار امام مهدی(ع)
فهرست:
كتاب الخمس
کتاب خمس
الفصل الأول: في ما يجب فيه
فصل اول: آنچه به آن خمس تعلق می‌گیرد
الفصل الثاني: في قسمته
فصل دوم: تقسيم خمس
كتاب الخمس
کتاب خمس
وفيه فصلان:
که مُشتمِل بر دو فصل است:
الفصل الأول: في ما يجب فيه
فصل اول: آنچه به آن خمس تعلق می‌گیرد
وهو سبعة:
که شامل هفت مورد است:
الأول: غنائم دار الحرب مما حواه العسكر وما لم يحوه من أرض وغيرها، ما لم يكن غصباً من مسلم أو معاهد، قليلاً كان أو كثيراً.
اول: غنایم جنگی
هر‌آنچه لشکر تصاحبش می‌کند، چه آن را قبض کرده باشد (مانند سلاح دشمن و...) یا نه (مانند زمين يا غير آن) که البته از مسلمان يا هم‌پیمان‌های مسلمین غصب نشده باشد؛ و فرقی ندارد غنایم کم باشند یا زیاد.
الثاني: المعادن سواء كانت منطبعة كالذهب والفضة والرصاص، أو غير منطبعة كالياقوت والزبرجد والكحل، أو مائعة كالقير والنفط والكبريت. ويجب فيه الخمس بعد المؤونة.
دوم: معادن
فرقی ندارد فلزی باشند -مثل طلا و نقره و سرب- یا غیرفلزی -مثل یاقوت و زبرجد و سرمه- یا اینکه مایع باشند -مثل قیر و نفت و گوگرد-. در مورد معدن، مقدار خمس پس از کم‌کردن هزینه‌ها محاسبه می‌شود.
الثالث: الكنوز، وهو كل مال مذخور تحت الأرض، فإن بلغ عشرين ديناراً وكان في أرض دار الحرب، أو دار الإسلام، وليس عليه أثره وجب عليه الخمس. ولو وجده في ملك مبتاع عرفه البائع، فإن عرفه فهو أحق به، وإن جهله فهو للمشتري وعليه الخمس. وكذا لو اشترى دابة ووجد في جوفها شيئاً له قيمة، ولو ابتاع سمكة فوجد في جوفها شيئا أخرج خمسه وكان له الباقي، ولا يعرف.
سوم: گنج
گنج شامل هر مالی می‌شود که زیر زمین ذخیره شده باشد؛ پس اگر ارزش آن بالغ بر بیست دینار شد و در سرزمین دشمن باشد یا اگر در سرزمین اسلامی پیدا شود و اثری از اسلام در آن نباشد، در این صورت خمس بر آن واجب است.
چنانچه در ملکی که خریداری کرده است گنجی پیدا کند به فروشنده می‌گوید، اگر آن را شناخت پس مال اوست، اما اگر آن را نشناخت، متعلق به مشتری خواهد بود و باید خمسش را بپردازد.
اگر حیوانی بخرد و در شکمش چیزی قیمتی پیدا کند نیز به همین صورت خواهد بود؛([57]) البته اگر ماهی بخرد و درون شکم ماهی چیزی بیابد خمسش را می‌پردازد و باقیمانده، مالِ خودش خواهد بود و نیازی نیست برای شناسایی آن شیء به کسی مراجعه کند.
تفريع:
إذا وجد كنزاً في أرض موات من دار الإسلام وعليه أثر الإسلام فهو للإمام، ولمن أخرجه مؤنة الإخراج وأجر الإخراج. ولو وجده في ملك مبتاع عرفه البائع، فإن عرفه فهو أحق به، وإن جهله فهو للإمام.
نکته: اگر گنجی در زمین موات (بایر) در سرزمین اسلامی پیدا شود و بر رویش نشانه‌ای از اسلام باشد حق امام است و کسی که آن را استخراج کرده، هزینه و اجرت استخراج را دریافت می‌کند؛ و اگر آن را در ملکی که خریده است پیدا کند به فروشنده می‌گوید اگر آن را شناخت، مالِ اوست و اگر نشناخت حق امام است.
الرابع: كل ما يخرج من البحر بالغوص كالجواهر والدرر بشرط أن يبلغ قيمته ديناراً فصاعداً، ولو أخذ منه شئ من غير غوص يجب الخمس فيه ، كما لو أخرج بالآلة.
چهارم: هر‌چیزی که با غواصی یا بدون غواصی (مثلاً با کمک وسیله‌ای) از دریا استخراج شود -مانند جواهر و مروارید- اگر قیمتش یک دینار یا بیشتر باشد، خمس دارد.
تفريع: العنبر إن أخرج بالغوص روعي فيه مقدار دينار، وإن جني من وجه الماء أو من الساحل كان له حكم المعادن.
نکته: عنبر([58]) اگر با غواصی به دست آید وقتی یک دینار یا بیشتر باشد خمس دارد، اما اگر از روی سطح آب یا ساحل گرفته شود حکم معدن را خواهد داشت.([59])
الخامس: ما يفضل عن مؤونة السنة له ولعياله من أرباح التجارات والصناعات والزراعات
پنجم: آنچه از سود تجارت، تولیدات و کشاورزی (که انجام داده است) از هزينۀ سالانۀ او و خانواده‌اش اضافه بيايد.
السادس: إذا اشترى الذمي أرضاً من مسلم وجب فيها الخمس على الذمي، سواء كانت مما وجب فيه الخمس كالأرض المفتوحة عنوة، أو ليس فيه كالأرض التي أسلم عليها أهلها.
ششم: هنگامی‌که ذمّی([60]) از مسلمانی زمينی بخرد، پرداخت خمسِ آن بر ذمی واجب می‌شود، چه زمينی باشد که در آن خمس واجب است، مانند زمينی که به‌وسیلۀ جنگ تصرف شده باشد، يا واجب نباشد، همانند زمينی که مردمش خود مسلمان شده باشند.
السابع: الحلال إذا اختلط بالحرام ولا يتميز وجب فيه الخمس.
هفتم: حلال وقتی با حرام مخلوط شده باشد و نتوان آن‌ها را از هم جدا کرد، خمسِ آن واجب می‌گردد.
فروع:
نکات:
الأول: الخمس يجب في الكنز سواء كان الواجد له حراً أو عبداً، صغيراً أو كبيراً وكذا المعادن والغوص.
اول: خمسِ گنج و معادن و آنچه با غواصی از دريا گرفته شده باشد واجب است؛ فرقی ندارد یابنده‌‌اش آزاد باشد يا بنده، کودک باشد يا بزرگسال.
الثاني: لا يعتبر الحول في شئ من الخمس، ولكن يؤخر ما يجب في أرباح التجارات احتياطاً للمكتسب.
دوم: در هیچ‌یک از مواردی که خمس در آن‌ها واجب است (برای پرداخت خمسش) گذشتن یک سال بر آن مال شرط نیست، فقط خمس واجب شده در سود تجارت‌ها را می‌تواند یک سال به تأخیر بیندازد([61]) که این هم برای رعایت حال کاسب بوده است.
الثالث: إذا اختلف المالك والمستأجر في الكنز، فإن اختلفا في ملكه فالقول قول المؤجر مع يمينه، وإن اختلفا في قدره فالقول قول المستأجر.
سوم: هنگامی‌که بين مالک و مستأجر در مورد گنج اختلاف پيش آيد، اگر اختلاف در مالک‌بودن باشد حرف مؤجر با سوگند پذيرفته می‌شود و اگر در مقدار آن اختلاف داشته باشند حرف مستأجر پذیرفته می‌شود.
الرابع: الخمس يجب بعد المؤنة التي يفتقر إليها إخراج الكنز والمعدن من حفر وسبك وغيره.
چهارم: بعدازاینکه هزینه‌های موردنیاز برای بیرون‌آوردن گنج و استخراج معدن مانند حفاری و پاک‌سازی و غیره- کسر شد، آنگاه خمس (آنچه باقی مانده) واجب خواهد بود.
[57] - باید به فروشنده بگوید و اگر مال فروشنده نبود، می‌تواند آن را تصاحب کند. (مترجم)
[58]- نوعی گیاه در کف دریا یا نوعی عطر. (مترجم)
[59]- یعنی بعد از کم‌کردن هزینه‌ها، خمس محاسبه می‌شود. (مترجم)
[60]- کافران دو گروهاند: اهل کتاب (کتابی) و غیر اهل کتاب. غیر اهل کتاب، راهی جز پذیرش اسلام ندارند، اما اهل کتاب سه راه پیش رو دارند: پذیرش اسلام، جنگ و التزام به شرایط ذمّه. (مترجم)
به کسانی که راه سوم را انتخاب کنند و به شرایط ذمّه ملتزم شوند، اهل ذمّه یا ذمّی گفته می‌شود و حکومت اسلامی در قبال تعهد ایشان به شرایط ذمّه، متعهد است از آنان به‌عنوان شهروند حمایت کند و هیچ مسلمانی حق تعرض به آنان را ندارد. (مترجم)
[61]- یعنی ابتدای سال خمسی آن را پرداخت کند. (مترجم)
