نماز

پرسش 17:

حکم کسی که در انجام دادن اعمال عبادی ـ‌به‌ویژه نمازهای واجب‌ـ سُستی و تنبلی می‌کند چیست؟ یمانی موعود (ع) برای انصار در خصوص اعمال عبادی ـ‌به‌ویژه واجبات‌ـ چه نصیحتی دارند؟ و آیا برای این عادتی که گریبان‌گیر بسیاری از مردم است راه‌حلی وجود دارد؟

پاسخ:

حکم او این است که استغفار کند، بسیار استغفار کند؛ و راه‌حل، یاد خدا است؛ به عنوان‌مثال تسبیحی به دست گیرد و هر وقت زمان به او اجازه داد استغفار کند و بگوید: «استغفرالله» یا خدا را ستایش کند و بگوید: «الحمدالله» یا هر ذکری که خواست بگوید، و با بسیار شدن ذکر ‌ان‌شاءالله قلبش برای به‌جا آوردن نماز متمایل می‌شود؛ به‌علاوه نماز جماعت و گردآمدن با مؤمنان از فراخوان‌های توجّه به عبادت و نماز هستند.

پرسش 18:

بسیاری مواقع دو واجب با هم تعارض پیدا می‌کنند؛ مثل مادری کردن ـ‌نظیر آرام کردن، شیر دادن و توجه به کودک‌ـ و محافظت بر نماز اول وقت. گاهی زن در تنگنای زمانی میان برآوردن نیازهای کودک شیرخوارش و به‌جا آوردن فریضۀ واجب در اول وقتش قرار می‌گیرد، در این صورت این زن چه باید بکند و کدام‌یک را پیش اندازد؟

پاسخ:

کسی که چیزی را می‌خواهد خود را برای به دست آوردنش مهیا می‌کند؛ بنابراین اگر زنی بخواهد به‌عنوان‌مثال نماز ظهر را در اوّل وقتش به‌جا آورد و ترسِ آن دارد که کودک شیرخوارش همان موقع از او شیر بخواهد، می‌تواند به‌عنوان‌مثال نیم‌ساعت پیش از داخل شدن به‌وقت نماز بچه را شیر بدهد، و به همین ترتیب سایر موارد (را مدیریت کند)؛ امّا درصورتی‌که تعارضی پیش آید، ابتدا باید کودک شیرخوارش را آرام کند سپس به نمازش بپردازد؛ چراکه اگر زن چنین نکند چه‌بسا در میان نمازش، فکرش مشغول کودک شیرخوار بی‌قرارش می‌گردد.

پرسش 19:

اگر نمازگزار بداند که خوابش سنگین است یا به‌آسانی بیدار نمی‌شود آیا واجب است چیزی را قرار دهد که او را برای نماز آگاه کند؟

پاسخ:

واجب نیست، ولی بهتر است.

پرسش 20:

پرسشی در خصوص شهری است که برادران مؤمن در آن سکونت دارند و شامل دو بخش است:

بخش نخست: بعضی از برادران مؤمن به علت مخفی بودن فجر در فصل تابستان در کشورهای اسکاندیناوی، یک ساعت و نیم پیش از طلوع خورشید نماز می‌خوانند ـ‌و من نیز با آن‌ها نماز می‌گزارم‌ـ و امساک می‌کنند ـ‌و من نیز با آن‌ها امساک می‌کنم‌ـ ولی برخی دیگر این حکم را در فصل زمستان ‌هم پیاده می‌کنند، یعنی در فصل زمستان ‌هم یک ساعت و نیم پیش از طلوع خورشید نماز می‌خوانند و یک ساعت و نیم پیش از طلوع خورشید امساک می‌کنند با اینکه فجر در فصل زمستان ـ‌برخلاف فصل تابستان‌ـ به‌خوبی واضح و روشن است! آیا آنچه این برادران انجام می‌دهند درست است؟

بخش دوم: برای کسانی که تابع اُفُق سوئد هستند، اختلاف بسیاری در دو فصل تابستان و زمستان وجود دارد و مقدار این اختلاف‌ها با توجه به موقعیت هر شهر از شهری به شهر دیگر متفاوت است. پرسش: آیا در تعیین وقت فجر در فصل زمستان می‌توان صرفاً به اطلاعاتی که مرجعشان برخی رصدخانه‌ها است اعتماد نمود؟ یا به مراکز اسلامی مانند مرکز امام علی (ع)؟ یا ما باید خودمان رأساً اُفُق را دنبال کنیم؟

پاسخ:

پرسش نخست که دربارۀ وضعیت شماست؛ به آنچه پیش‌تر بیان کرده‌ام مراجعه کنید که واضح و روشن است. امّا در خصوص شناختن وقت فجر، پیش‌تر راه آن را بیان کرده‌ام، که پاسخ را در اینجا برای شما نقل می‌کنم:

در مورد وقت فجر (نماز صبح) اگر بتواند آن را با توجه به علامتش ـ‌که در کتاب شرایع بیان کرده‌ام تشخیص دهد‌ـ چنین کند، وگرنه وقت آن را موقعی که خورشید ۱۹ درجه زیر افق قرار دارد محاسبه می‌نماید و اگر این امکان فراهم نباشد وقتش یک ساعت و نيم ـ‌یا ۹۰ دقیقه‌ـ پیش از طلوع می‌باشد.(1)

می‌توان به محاسبات علمیِ درست اعتماد کرد و اینکه مرجع آن‌ها چه کسی است اهمیتی ندارد.

پرسش 21:

آیا گفتن «أشهد أنّ علیّاً و أولاده المعصومین» به‌جای شهادت چهارم در اذان کفایت می‌کند؟

پاسخ:

در صورت تقیه کفایت می‌کند، وگرنه باید شهادت‌های چهارگانه ـ‌به همان صورتی که در کتاب شرایع بیان کرده‌ام‌ـ گفته شود.

پرسش 22:

در نماز و در هنگام سجده، روی مُهرْ خونی دیدم که از پیشانی‌ام بود. نماز اول را تمام کردم و آن را قطع نکردم. سپس صورتم را شستم، وضو گرفتم و برای تکمیل نماز دوم بازگشتم. آیا این خون موجب باطل شدن نماز شده است و باید آن را تکرار کرد؟

پاسخ:

مکان سجده باید پاک باشد تا نماز صحیح باشد؛ پس با علم به نجس بودن موضع سجده ـ‌حتی در حین نماز‌ـ باید از آن موضع کنار رفت و بر مکانی پاک سجده کرد ـ‌حتی اگر قسمتی از لباس باشد‌ـ و اگر چنین نکند باید نماز را تکرار کند؛ اما اگر نجاست عبارت باشد از خونی که به سبب زخم یا جراحتی در پیشانی یا صورت یا بینی که در حین نماز یا سجده از خودِ شخص سجده‌کننده خارج‌شده باشد، اشکالی ندارد که نمازش را تمام کند و نمازش صحیح است واجب نیست آن را تکرار کند.

پرسش 23:

آیا غیر عرب می‌تواند در نمازش به زبان مادری دعا کند، مثلاً در قنوت یا سجده؟ و آیا فرقی بین نماز واجب و مستحب وجود دارد؟

پاسخ:

می‌توانی در قنوت، رکوع و سجده به هر زبانی که می‌خواهی دعا کنی.

پرسش 24:

آیا لعنت کردن علمای فاسد و فقهای گمراه در قنوت نماز جایز است؟

پاسخ:

اگر منظور شما کسانی هستند که هنوز در دنیای امتحان هستند، فایده‌ای از لعنِ آن‌ها در قنوت نماز حاصل نمی‌شود، چون لعنت کردن عبارت است از نفرین برای دوری از رحمت خدا و اگر آن‌ها در همین وضعیت خود بمیرند از رحمت خدا رانده‌شده هستند. چه‌بسا بهتر، دعا کردن برای هدایت باشد؛ برای هدایت کسی که امید است هدایت شود و حق را بشناسد، تا آن هنگامی‌که او در قید زندگانی این دنیا و در دنیای امتحان قرار دارد.

پرسش 25:

اگر کسی در نماز جماعت برای سجده خم شود و سجدۀ اول را پیش از امام انجام دهد و از آن سر بردارد و منتظر امام شود، سپس در سجدۀ دوم به امام ملحق شود، چه حکمی دارد؟

پاسخ:

پیش‌تر این مسئله را با جزئیات در کتاب شرایع بیان کرده‌ام و این متن آن است: (متابعت از امام واجب است؛ پس اگر مأموم ندانسته یا از روی فراموشی سرش را بلند کند باید برگردد و از امام تبعیت کند، و همچنین اگر ندانسته، قبل از امام برای رکوع یا سجده خم شود با این گمان که امام خم‌شده است باید برگردد و به امام ملحق شود، اما اگر مأموم با علم به حالت امام قبل از او به رکوع رود، اگر نیّت فرادا کرده باشد، باید نمازش را فرادا تمام کند وگرنه نمازش باطل است).

بنابراین در مورد وضعیت شما، اگر سهوی بوده باشد باید (از امام) پیروی می‌کردی یعنی اگر پیش از امام به سجده یا رکوع رفته باشی باید بلافاصله سر بر می‌داشتی، از امام پیروی می‌کردی و با او به رکوع یا سجده می‌رفتی، اما اگر به دلیل ناآگاهی از حکم شرعی در پیروی (از امام) تأخیر داشته‌ای ـ‌که از ظاهر توصیف شما دربارۀ آنچه برایت اتفاق افتاده است چنین برمی‌آید‌ـ تا هنگامی‌که از امام پیروی کرده باشی چیزی بر عهدۀ شما نیست و نمازت صحیح است.

پرسش 26:

قبل از وارد شدنم به دعوت، علاوه بر تشهد و سلام آخر، بین هر دو رکعت تشهد می‌خواندم. در نماز صبح دو تشهد، مغرب سه تشهد و نمازهای چهار رکعتی را با چهار تشهد می‌خواندم. آیا نمازهای پیشینم را قضا کنم؟ حکم شرعی آن چیست؟

پاسخ:

نمازهایت را اعاده نکن.

پرسش 27:

در شهرهای بزرگ ـ‌مثل سیدنی‌ـ نماز از نظر شکسته یا کامل خواندن چه حکمی دارد؟ با توجه به اینکه خانه‌های این شهر به ‌هم ‌پیوسته است. محاسبۀ مبدأ مسافت در این‌گونه شهرها چگونه خواهد بود؟

پاسخ:

شهرهای بزرگ ـ‌هرقدر هم که وسیع باشند‌ـ یک شهر محسوب می‌شوند و هر مسافتی هم که در آن طی کند مسافر محسوب نمی‌شود، پس نمازش را کامل می‌خواند و روزه می‌گیرد. همچنین اگر ساختار دو شهر به یکدیگر متصل باشد در این دو شهر نمازش را کامل می‌خواند و روزه می‌گیرد حتی اگر مسافت شرعی را از یکی به دیگری طی کرده باشد و اگر ساختار دو شهر، پیوسته نباشد ولی فاصلۀ بین آن دو شهر خیلی نزدیک باشد به‌گونه‌ای که نقطه‌ای که وسط آن دواقع می‌شود برای هیچ‌یک از آن دو حد ترخص محسوب نشود، در این صورت در این دو شهر نمازش را تمام می‌خواند و روزه می‌گیرد حتی اگر مسافت شرعی را حین جابه‌جایی بین آن شهر دو طی کرده باشد.

پرسش 28:

نماز و روزۀ زندانی درحالی‌که پیوسته جابه‌جا می‌شود و این جابه‌جایی اجباری است، چه حکمی دارد؟

پاسخ:

اما در مورد نماز و روزۀ زندانی، تا زمانی که نمی‌داند چقدر در زندان می‌ماند، در هرحال نمازش را تمام می‌خواند و روزۀ واجب را می‌گیرد؛ اما اگر از وضعیت خودآگاهی دارد طبق آن عمل می‌کند؛ بنابراین اگر کمتر از ده روز در زندان می‌ماند و زندان از حداقل مسافت سفر از مکان استقرار یا خانه‌اش دور باشد، نمازش شکسته است و روزه‌اش را افطار می‌کند، و اگر ده روز یا بیشتر بماند، نمازش را تمام می‌خواند و روزه می‌گیرد؛ اما صِرف جابه‌جا شدن او از زندانی به زندانی دیگر چیزی را تغییر نمی‌دهد.

پرسش 29:

در کار رسمی خود کثیرالسفر بودم، به‌گونه‌ای که مسافت شرعی را بیشتر از چهار روز در هفته طی می‌کردم. مداومت کارم تبدیل به شیفتی شد و طبق قانون رسمی اداره، طی کردن مسافت شرعی برای من بیشتر از چهار روز در هفته است؛ اما دستورهای زیادی در مداومت کارم خلل ایجاد می‌کند، و من بنا را بر این گذاشته بودم که کثیرالسفر هستم.

سؤال: حکم روزهایی که بنا را بر کثیرالسفر بودن گذاشته بودم، چیست؟ و حکم روزۀ ماه رمضان در حین مداومت چیست؟

پاسخ:

مسئلۀ کثیرالسفر را به‌تفصیل بیان کرده‌ام و شما می‌توانی به آن مراجعه کنی و ببینی کثیرالسفر هستی یا نه و طبق تکلیف خودت عمل کنی. این مسئله را از کتاب شرایع برای شما بیان می‌کنم تا به‌سادگی آن را بر وضعیت خودت تطبیق دهی:

شرط پنجم: سفرش بیش از در وطن ماندنش (کثیرالسفر) نباشد.

مانند کوچ‌نشینانی که به دنبال مراتع مناسب میروند و کسی که با کرایه، باری را حمل می کند (راننده) و کشتی‌رانان و تاجران دوره‌گرد و نامه‌رسانان.

ضابطه و ملاک تشخیص کثیرالسفر این است کسی که سفرش به شکل مستمر چهار روز در هفته، یا شانزده روز در ماه یا شش ماه و یک روز در سال باشد باید نمازش را در سفر کامل بخواند و روزه بگیرد، و از زمانی که بفهمد وضعیتش چنین است حکم نماز و روزه¬اش این‌گونه خواهد بود، حتی اگر اولین روز سفرش باشد.(2)

اما آنچه پیش‌تر طبق تصور خودت مبنی بر اینکه کثیرالسفر هستی انجام داده‌ای، صحیح است و نماز و روزه‌ات را تکرار نکن؛ حتی اگر خودت را کثیرالسفر به‌حساب آورده باشی و اکنون برایت روشن‌شده باشد که محاسبه‌ات درست نبوده است.

پرسش 30:

نمازخواندن در مسجدی که در جلو یا کنار آن قبرستانی وجود دارد چه حکمی دارد؟ چه حائلی بین مسجد و قبرستان وجود داشته باشد و چه نباشد.

پاسخ:

نماز در آن جایز است.

پرسش 31:

حمام از جمله اماکنی است که نماز در آن مکروه می‌باشد. سؤال من این است: هنگامی‌که وقت نماز فرا می‌رسد و جایی غیر از حمام برای اقامۀ نماز در دسترس نباشد، آیا نماز اول وقت در حمام با وجود کراهت داشتن مکان بهتر است؟ یا باوجود از دست رفتن زمان بهتر (اول وقت) خواندن نماز در جایی شایسته؟

پاسخ:

در صورت وجود اضطرار، نماز در اول وقت در حمام بهتر از به تأخیر انداختن نماز است. همچنین نماز نشسته یا ایستاده در حالت روبه‌قبله یا پشت به آن در هواپیما یا ماشین در اول وقت بهتر از به تأخیر انداختن نماز است ـ‌به‌خصوص هنگامی‌که احتمال دارد وقت ادای آن فوت شود‌ـ و اگر نماز خوانْد، واجب نیست آن را تکرار کند حتی اگر وقت باقی‌مانده باشد.

پرسش 32:

خدای متعال می‌فرماید:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى)(3)

(بر نمازها و نماز وسطی محافظت کنید)؛

نماز وسطی چیست؟

پاسخ:

نماز وسطی، نماز جمعه است، ولایتی است که به‌واسطۀ آن فلک می‌چرخد؛ یعنی امامت و هدایت.

پرسش 33:

امامت شخص مسافر برای نماز جماعت در نماز جمعه و سایر نمازها چه حکمی دارد؟

پاسخ:

جایز است که مسافر نماز جمعه را اقامه کند و کسان دیگر می‌توانند در نماز جمعه و جماعت به او اقتدا کنند، ولی کراهت دارد که حاضر به مسافر در نماز جماعت اقتدا کند.

پرسش 34:

آیا شخصی که مؤمن به‌حق نیست در نماز جمعه، جزو تعداد نفرات مطلوب محاسبه می‌شود؟ با توجه به اینکه او دشمنی با دعوت حق نداشته باشد؟

پاسخ:

محسوب نمی‌شود مگر اینکه مؤمن باشد.

پرسش 35:

آیا شخصی می‌تواند متولی دو خطبۀ نماز جمعه بشود ولی به دلیل مشکل سلامتی، شخص دیگری نماز را اقامه کند؟

پاسخ:

جایز نیست مگر در حال ضرورت؛ اما اگر خطیب یا امام‌جمعه مریض یا شبیه آن باشد و نتواند نماز یا خطبه بخواند، خطبه و نماز را با هم به دیگری واگذار می‌کند و دلیلی ندارد که خطبه بخواند و شخص دیگری نماز را اقامه کند یا برعکس.

پرسش 36:

بعد از مشخص شدن ائمۀ جمعه، حضور در آن واجب است، اما در مورد کسانی که مشغول کار در اداره‌جات هستند یا کسانی که با اصحاب محله‌ها در ارتباط هستند و نمی‌توانند کار خود را ترک کنند، تکلیفشان چیست؟

پاسخ:

مؤمن باید کارش را به‌گونه‌ای ترتیب دهد که ساعت استراحتی در وقت نماز داشته باشد ـ‌با این عنوان که ساعت خوردن ناهار یا شبیه آن است‌ـ و بتواند در نماز حضور یابد. امام‌جمعه باید وضعیت مؤمنان را مدنظر قرار دهد و خطبه یا نماز را طولانی نکند و به‌طورکلی ائمۀ جمعه در همه‌جا نباید خطبه را طولانی کنند و باید بر مؤمنان آسان بگیرند و شرایط آن‌ها را مراعات کنند. خداوند بهترین پاداش نیکوکاران را به آن‌ها عطا فرماید.

پرسش 37:

وقتی نماز جماعت مستحبی یا نماز جمعه در خانه‌ای اقامه شود و برخی از مکلفین در خانه یا خیابان دیگری باشند، آیا در این حالت نیز حضور داشتن بر آن‌ها واجب است؟

پاسخ:

در صورتی‌که از اقامۀ نماز جمعه مطلع باشند، حضور پیدا کردن واجب است.

پرسش 38:

خداوند نعمت مداوای روحی را به من داده است و معمولاً در روز جمعه مشغول کسانی هستم که از استان‌های دیگر و فقط در روز جمعه نزد من می‌آیند. من این دعوت مبارک را به هرکسی که برای درمان می‌آید تبلیغ می‌کنم و این مانع از حضور من در نماز جمعه می‌شود. آیا این کار جایز است؟

پاسخ:

اگر شروط نماز جمعه از جمله مسافت برای شما محقق شود، حضور یافتن در نماز بر شما واجب می‌گردد. کسی که کاری دارد می‌تواند خودش را یک ساعت یا کمتر برای نماز جمعه فارغ کند و خطیبان باید خطبه‌هایشان را مختصر و شرایط مؤمنان ‌ـ‌خداوند حفظشان کند‌ـ را مراعات کنند. خداوند بهترین جزای نیکوکاران را به شما عطا فرماید.

پرسش 39:

از بیماری قلبی رنج می‌برم که حرکت زیاد و هر تلاش و کوششی را برایم دشوار کرده است. آیا می‌توانم به ‌جای حضور در نماز جمعه، نماز ظهر روز جمعه را به‌جا آورم چراکه حضور در نماز مبارک جمعه برایم بسیار دشوار است؟ و آیا این سببی شرعی محسوب می‌شود که ذمه‌ام را نزد خداوند متعال بری نماید؟

پاسخ:

نماز جمعه بر بیماری که بیماری‌اش مانع حضورش در نماز جمعه باشد، واجب نیست و هر انسانی از وضعیت خودش آگاه است. او خودش وضعیتش را معین می‌کند؛ اگر به علت بیماری‌اش توانایی حضور در نماز جمعه را داشته باشد، معذور است و اگر مشخص شود که بیماری‌اش مانع حضورش در نماز جمعه می‌شود، نماز ظهر را به‌جا می‌آورد.

پرسش 40:

بین من و مکان نماز جمعه موانعی از قبیل رودخانه و دریاچه وجود دارد و به‌وسیله‌ای برای عبور از آن‌ها دسترسی ندارم و اگر بخواهم پیاده طی مسیر کنم باید بیش از 20 کیلومتر راه طی کنم. آیا نماز جمعه بر من واجب است یا نماز ظهر به‌جای آن کفایت می‌کند و عوض آن محسوب می‌گردد؟

پاسخ:

اگر بین شما و نماز جمعه 20 کیلومتر فاصله باشد حضورتان واجب نیست هرچند اگر وسایل عبور و مرور برایتان فراهم باشد، حضورتان بهتر است. بدان که اجر و ثواب متناسب با مشقت و سختی خواهد بود.

پرسش 41:

گاهی زلزله‌های بسیار یا متعدد در یک روز یا یک ساعت رخ می‌دهد. آیا یک نماز برای همۀ آن‌ها کفایت می‌کند؟ یا برای هر زلزله‌ یک نمازی لازم است؟

پاسخ:

یک نماز کفایت می‌کند و لرزش‌هایی که بعد از لرزش اول می‌آیند، معمولاً پس‌لرزه‌های حرکت‌های همان لرزش اول محسوب می‌شوند؛ و حتی اگر این‌گونه نباشد نیز، یک نماز برای زلزله‌هایی که در همان روز اتفاق می‌افتند کفایت می‌کند.

پرسش 42:

چطور پشت سر امامی که به دعوت ایمان ندارد نماز بخوانم؟

پاسخ:

در نمازت به فرد غیر مؤمن اقتدا نکن. نمازت را فرادی بخوان یا امام باش و یا به پیش‌نماز مؤمن اقتدا کن.

پرسش 43:

آیا حرام است کسی که خال‌کوبی دارد امام جماعت شود؟

پاسخ:

حرام نیست.

پرسش 44:

روی بازوی راستم 10 سال پیش خال‌کوبی کردم و خال‌کوبی از کتف تا بازو است. اکنون 31 سال دارم. می‌خواهم بدانم حکم نماز با این خال‌کوبی چیست؟ زیرا برداشتن آن به جراحی نیاز دارد و آیا برداشتن آن ضروری است؟ من چه کنم؟!

پاسخ:

در حال حاضر ضرورتی ندارد که آن را برداری. وجود آن در دستت آسیبی متوجه نماز نمی‌کند.

پرسش 45:

بسیاری مواقع نمی‌توانیم نماز را به‌صورت صحیح و کامل ادا کنیم زیرا ما با خانواده‌مان زندگی می‌کنیم و آن‌ها مسلمان نیستند. آیا می‌توانیم از روی تقیه نشسته نماز بخوانیم ـ‌مانند حالت فکر کردن و بدون حرکت بدن‌ـ یا واجب است که آن را به طریق صحیح در وقت دیگری که توانایی نمازخواندن داشته باشیم قضا کنیم؟ اگر تا چند هفته توانایی نمازخواندن نداشته باشیم چه تکلیفی داریم؟

پاسخ:

می‌توانی نشسته نماز بخوانی و هر طور می‌توانی برای رکوع و سجده اشاره‌کن حتی اگر با چشمانت باشد، اگر بیش از آن توانایی نداشته باشی.

پرسش 46:

انصار در پالتاک گفته اند که برای قضای نمازها در شب قدر از نماز ظهر آغاز و به نماز صبح ختم کنیم؛ آیا به این صورت صحیح است؟

پاسخ:

با نماز صبح آغاز کنید.

منابع:

1- پاسخ‌های فقهی ـ کتاب نماز.

2- کتاب احکام نورانی اسلام ـ جلد 1.

3 - بقره: 238.

پاسخ های فقهی ج 3.