معنی ننسها در آیه‌ی ما ننسخ من آیة او ننسها

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

والحمدلله رب العالمین،

خداوند متعال می‌فرماید:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

«سَنُقْرِؤُكَ فَلَا تَنسَى * إِلَّا مَا شَاء اللهُ» (2)

(زودا که برای تو بخوانيم، مباد که فراموش کنی * مگر آنچه خدا بخواهد).

یعنی فقط هر آنچه خدا بخواهد تو را فراموشی می‌دهد؛ یعنی در این عالم جسمانی. آن آیاتی که رسول خدا(ص) در این عالم جسمانی بر مردم نخواند، اثری در ارتقای نفس رسول اکرم(ص) و دعوت ایشان به حقیقت دارد و به دنبال آن دریافت آیاتی توسط رسول خدا(ص) که برای مؤمنین بهتر بود؛ برای آنکه خداوند آنها را با یاری خودش یاری کند. این آیاتِ جایگزین، قدمی به جلو برای یاری و پیروزی الهی است؛ اینها از نظر هدایت کردن مانند همان آیات (مِثلها) هستند ولی به ظهور امر خداوند و یاری و پیروزی دین خداوند نزدیک‌تر هستند (خیرٌ منها = بهتر از آنها).

به همین ترتیب هر امامی، آیه‌ای برای محمد(ص) است؛ امامی که می‌آید از نظر هدایتگری درست مانند امام قبلی است در حالی که برای شما بهتر است (خیر منها)؛ چرا که قدمی رو به جلو در جهت گشایش و یاری دین الهی و ظهور دین حق بر تمامی ادیان می‌باشد . (3)

منابع:

1- بقره: 106.

2- اعلی: 6 و 7.

3- از شاهویه بن عبد الله جلاب نقل شده است که گفت: ابو الحسن رضا(ع) در نامه‌ای برایم نوشت: «خواستی بپرسی که بعد از پدرم، جعفر(ع) چه کسی جانشین است و در دل نگرانی داشتی؛ اندوهگین نباش که خداوند عزوجل هیچ قومی را بعد از هدایتشان گمراه نمی‌کند تا اینکه آنچه باید نسبت به آن تقوا پیشه کنند را برایشان تبیین نماید. پس از من صاحب شما ابو محمد، پسرم خواهد بود. هرآنچه شما نیاز داشته باشید نزد او هست. خدا هر چه بخواهد پیش می‌اندازد و هر چه بخواهد به تاخیر:

«مَا نَنسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا»

(هيچ آيه‌ای را منسوخ يا فراموش نمی‌کنيم مگر آنکه بهتر از آن يا همانند آن را می‌آوريم)

آنچه لازم بود و کفایتی برای عقل های بیدار بود را برایت نوشتم». کافی: ج 1 ص 328.

درباره‌ی این سخن خداوند متعال:

«مَا نَنسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ * أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ»

(هيچ آيه‌ای را منسوخ يا فراموش نمی‌کنيم مگر آنکه بهتر از آن يا همانند آن را می‌آوريم. آيا نمی‌دانی که خداوند بر هر چیزی توانا است؟ * آيا نمی‌دانی که فرمانروایی آسمان‌ها و زمين متعلق به خداوند است و شما را جز او، هیچ ياری و ياوری نيست؟)

امام(ع) فرمود: «محمد بن علی بن موسی الرضا(ع) فرمود: آیه‌ای که نسخ می‌شود یعنی حکم آن را برمی‌داریم یا فراموشش می کنیم یعنی رسمش را برمی‌داریم و می‌فرماید:

«سَنُقْرِؤُكَ فَلَا تَنسَى * إِلَّا مَا شَاء اللهُ»

(زودا که برای تو بخوانيم، مباد که فراموش کنی * مگر آنچه خدا بخواهد)

یعنی از قلب‌هایی که حفظشان می‌کنند و از قلب تو ای محمد، که تو را فراموشی می‌دهد و یادش از قلبت برداشته می‌شود و از آن بهتر را خواهیم آورد، یعنی برای شما بهتر است و این دومی، ثوابش برای شما بیشتر و صلاحیتش برای شما نسبت به آیه‌ی قبلیِ منسوخ شده بهتر است یا «نظیر آن» یعنی مثل آن در اصلاح دین شما؛ چرا که ما نسخ نمی‌کنیم و تغییر و تبدیلی ایجاد نمی‌کنیم مگر اینکه هدفمان مصلحت شما باشد». بحار الانوار: ج 4 ص 104.

امام محد بن علی باقر(ع) فرمود: «تقدیر الهی بر نسخ و نازل نمودن در جهت مصالح و منافع شما برای آن است که ایمان بیاورید و با تصدیقش، ثواب به شما داده شود و در هرآنچه او اراده می‌فرماید و به انجام می‌رساند خیر و صلاح شما وجود دارد. سپس فرمود: ای محمد، آیا نمی‌دانی که فرمانروایی آسمان‌ها و زمین متعلق به خداوند است؟ او با قدرتش صاحب همه‌ی آنها است و با خواست و اراده‌اش در آن دخل و تصرف می‌نماید، مُقدّم را به تاخیر نمی‌اندازد و مؤخّر را پیش نمی‌اندازد.

سپس خداوند متعال می‌فرماید: شما را چه شده است ای گروه یهودیان و ای تکذیب‌کنندگان محمد(ص) و ای کسانی که تلاش می‌کنید تا شرایع را بدون خواست خداوند متعال نسخ نمایید، اگر پروردگارتان شما را به مصالح‌تان راهبری نکند چه کسی مصالح‌تان را برای شما خواهد آورد؟ و در برابر خداوند هیچ یار و یاوری نخواهید داشت تا عذابش را از شما دفع نماید». بحار الانوار: ج 4 ص 104.