به طور کلی نهی نکرده‌اند آنچه مورد نهی قرار گرفته، جدال و بحث و مناظره‌ایست که از طریق احسن نباشد

یک روایت از اهل بیت ع در فهم بهتر یک آیه از اول جزء ۲۱
آیه ۴۶ - سوره عنکبوت

آیه:
وَ لاتُجادِلُوا أَهْلَ الْكِتابِ إِلّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَ قُولُوا آمَنّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَ إِلهُنا وَ إِلهُكُمْ واحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ [46]

📌با اهل كتاب جز به نيكوترين روش مجادله نكنيد، مگر كسانى از آنان كه ستم‌كردند؛ و [به آن‌ها‌] بگوييد: «ما به تمام آنچه از سوى خدا بر ما و شما نازل شده ايمان‌آورده‌ايم، و معبود ما و شما يكى است، و ما در برابر او تسليم هستيم».

با اهل کتاب جز به نیکوترین روش مجادله نکنید، مگر کسانی از آنان که ستم‌کردند

۱ -۱(عنکبوت/ ۴۶)
الصّادق (علیه السلام)- فی الإحتجاج بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) قَالَ ذُکِرَ عِنْدَ الصَّادِقِ (علیه السلام) الْجِدَالُ فِی الدِّینِ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) قَدْ نَهَوْا عَنْهُ فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) لَمْ یَنْهَ عَنْهُ مُطْلَقاً وَ لَکِنَّهُ نَهَی عَنِ الْجِدَالِ بِغَیْرِ الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ أَمَا تَسْمَعُونَ اللَّهَ یَقُولُ وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْکِتابِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَن ... قِیلَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا الْجِدَالُ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ وَ الَّتِی لَیْسَتْ بِأَحْسَنَ قَالَ أَمَّا الْجِدَالُ الَّذِی بِغَیْرِ الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَأَنْ تُجَادِلَ مُبْطِلًا فَیُورِدَ عَلَیْکَ بَاطِلًا فَلَا تَرُدَّهُ بِحُجَّهًٍْ قَدْ نَصَبَهَا اللَّهُ وَ لَکِنْ تَجْحَدُ قَوْلَهُ أَوْ تَجْحَدُ حَقّاً یُرِیدُ ذَلِکَ الْمُبْطِلُ أَنْ یُعِینَ بِهِ بَاطِلَهُ فَتَجْحَدُ ذَلِکَ الْحَقَّ مَخَافَهًَْ أَنْ یَکُونَ لَهُ عَلَیْکَ فِیهِ حُجَّهًٌْ لِأَنَّکَ لَا تَدْرِی کَیْفَ الْمَخْلَصُ مِنْهُ فَذَلِکَ حَرَامٌ عَلَی شِیعَتِنَا أَنْ یَصِیرُوا فِتْنَهًًْ عَلَی ضُعَفَاءِ إِخْوَانِهِمْ وَ عَلَی الْمُبْطِلِینَ أَمَّا الْمُبْطِلُونَ فَیَجْعَلُونَ ضَعْفَ الضَّعِیفِ مِنْکُمْ إِذَا تَعَاطَی مُجَادَلَتَهُ وَ ضَعْفَ مَا فِی یَدِهِ حُجَّهًًْ لَهُ عَلَی بَاطِلِهِ وَ أَمَّا الضُّعَفَاءُ مِنْکُمْ فَتَعْمَی قُلُوبُهُمْ لِمَا یَرَوْنَ مِنْ ضَعْفِ الْمُحِقِّ فِی یَدِ الْمُبْطِلِ وَ أَمَّا الْجِدَالُ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَهُوَ مَا أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ نَبِیَّهُ أَنْ یُجَادِلَ بِهِ مَنْ جَحَدَ الْبَعْثَ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ إِحْیَاءِهِ لَهُ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی حَاکِیاً عَنْهُ وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلًا وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی الرَّدِّ عَلَیْهِ قُلْ یَا مُحَمَّدُ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ الَّذِی جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ ناراً فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ فَأَرَادَ اللَّهُ مِنْ نَبِیِّهِ أَنْ یُجَادِلَ الْمُبْطِلَ الَّذِی قَالَ کَیْفَ یَجُوزُ أَنْ یَبْعَثَ هَذِهِ الْعِظَامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ فَقَالَ اللَّهُ قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ أَ فَیَعْجِزُ مَنِ ابْتَدَأَ بِهِ لَا مِنْ شَیْءٍ أَنْ یُعِیدَهُ بَعْدَ أَنْ یَبْلَی بَلِ ابْتِدَاؤُهُ أَصْعَبُ عِنْدَکُمْ مِنْ إِعَادَتِهِ ثُمَّ قَالَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ ناراً أَیْ إِذَا کَانَ قَدْ کَمَّنَ النَّارَ الْحَارَّهًَْ فِی الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ الرَّطْبِ ثُمَّ یَسْتَخْرِجُهَا فَعَرَّفَکُمْ أَنَّهُ عَلَی إِعَادَهًِْ مَنْ بَلِیَ أَقْدَرُ ثُمَّ قَالَ أَ وَ لَیْسَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلی أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلی وَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِیمُ أَیْ إِذَا کَانَ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَعْظَمَ وَ أَبْعَدَ فِی أَوْهَامِکُمْ وَ قَدَرِکُمْ أَنْ یَقْدِرُوا عَلَیْهِ مِنْ إِعَادَهًِْ الْبَالِی فَکَیْفَ جَوَّزْتُمْ مِنَ اللَّهِ خَلْقَ الْأَعْجَبِ عِنْدَکُمْ وَ الْأَصْعَبِ لَدَیْکُمْ وَ لَمْ تُجَوِّزُوا مِنْهُ مَا هُوَ أَسْهَلُ عِنْدَکُمْ مِنْ إِعَادَهًِْ الْبَالِی قَالَ الصَّادِقُ ع فَهَذَا الْجِدَالُ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ لِأَنَّ فِیهَا قَطْعَ عُذْرِ الْکَافِرِینَ وَ إِزَالَهًَْ شُبَهِهِمْ وَ أَمَّا الْجِدَالُ بِغَیْرِ الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَأَنْ تَجْحَدَ حَقّاً لَا یُمْکِنُکَ أَنْ تُفَرِّقَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ بَاطِلِ مَنْ تُجَادِلُهُ وَ إِنَّمَا تَدْفَعُهُ عَنْ بَاطِلِهِ بِأَنْ تَجْحَدَ الْحَقَّ فَهَذَا هُوَ الْمُحَرَّمُ لِأَنَّکَ مِثْلُهُ جَحَدَ هُوَ حَقّاً وَ جَحَدْتَ أَنْتَ حَقّاً آخَر.

📌امام صادق (علیه السلام)- در کتاب «الإحتجاج» از قول امام امام عسکری (علیه السلام) نقل شده: خدمت امام صادق (علیه السلام) سخن از این شد که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمّه (علیهم السلام) از بحث و مناظره دینی نهی کرده‌اند. ایشان فرمود: «به طور کلی نهی نکرده‌اند آنچه مورد نهی قرار گرفته، جدال و بحث و مناظره‌ایست که از طریق احسن نباشد. به این آیه توجه نمی‌کنید که می‌فرماید: با اهل کتاب جز به روشی که از همه نیکوتر است مجادله نکنید. (عنکبوت/۴۶) ... کسی گفت: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! جدال از راه صحیح و غیر صحیح کدام است»؟ فرمود: «امّا جدالی صحیح نیست که با یاوه‌سرایی به بحث بپردازی و او دلیلی باطل اقامه نماید ولی تو با دلیلی که خداوند به حق در مقابل او قرار داده، باطلش را رد نکنی و فقط حرف او را انکار کنی یا منکر یک واقعیّت و ادّعای صحیحی بشوی که او برای اثبات ادعای باطل خود کمک گرفته، از ترس اینکه مبادا این واقعیّت تو را در ادّعایت مغلوب نماید، چون نمی‌دانی چگونه از چنگ او رهایی یابی. این چنین مناظره‌ای که موجب تشویش خاطر ضعفای برادران خود شود و یاوه‌سرایان فرصت یابند، بر شیعیان ما حرام است زیرا یاوه‌سرایان و مدّعیان باطل ضعف او را دلیل بر صحت مدّعای باطل خود می‌گیرند و ضعیفان از برادرانتان در چنین گیر و داری دلگیر می‌شوند، چون می‌بینند اعتقاد صحیح آن‌ها در چنگ یک یاوه‌سرا تضعیف گردید. امّا مناظره احسن همان مناظره‌ای است که خداوند پیامبرش را مامور می‌کند تا با کسانی که منکر قیامت و حشر و نشرند بنماید. خداوند از قول آن‌ها نقل می‌کند: برای ما مثلی زد ولی آفرینش خود را فراموش کرده بود. گفت چه کس این استخوان پوسیده را زنده می‌کند؟ (یس/۷۸) خداوند در ردّ او می‌فرماید: بگو یا محمّد! (صلی الله علیه و آله) کسی آن‌ها را زنده می‌کند که در آغاز بیافریده است، و او به هر آفرینشی داناست* آن خدایی که از درخت سبز برایتان آتش پدید آورد و شما از آن آتش می‌افروزید (یس/۸۰۷۹) خداوند از پیامبرش می‌خواهد که با یاوه‌سرایان به مناظره پردازد. سپس می‌فرماید: آن خدایی که از درخت سبز برایتان آتش پدید آورد و شما از آن آتش می‌افروزید یعنی با این کار می‌فهماند که او بر اعاده چیزی که کهنه است قادرتر است. سپس می‌فرماید: آیا کسی که آسمانها و زمین را آفریده است نمی‌تواند همانندشان را بیافریند؟ آری می‌تواند، که او آفریننده‌ای داناست (یس/۸۱)» یعنی وقتی آفرینش آسمان‌ها و زمین در نظر شما مشکل‌تر و بعیدتر از خلق دوباره پوسیده‌ها باشد، چگونه آفرینش آنچه را به نظر مشکلتر است را می‌پذیرند؛ ولی آنچه ساده‌تر است که خلق دوباره موجودات پوسیده و کهنه باشد را نمی‌پذیرند». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «این است جدال احسن، زیرا بهانه‌ی کفّار را قطع و شبهه‌ی آن‌ها را بر طرف می‌نماید. امّا جدال غیر احسن به این است که حقی را انکار نمایی چون نمی‌توانی بین آن و باطلی را که ادّعا می‌کند این جدال حرام است تمیز دهی؛ پس تو نیز مانند او هستی، او یک واقعیّت را انکار نموده و تو واقعیّت دیگری را».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۳۹۸ بحار الأنوار، ج۹، ص۲۵۵/ الاحتجاج، ج۱، ص۲۱/ الإمام العسکری، ص۵۲۷؛ «التخلص» بدل «المخلص»/ نورالثقلین